Por Miguel Brea (Liza, Plataforma Anarquista de Madrid)

O obxectivo deste artigo é reflexionar sobre a estratexia do Poder Popular como cuestión emancipadora, observando como se pode relacionar con diferentes tendencias e correntes revolucionarias (en maior ou menor medida), en particular aquelas que se adscriben ao movemento libertario e as súas familias. Por cuestións de extensión e de facer útiles e accesibles as reflexións que aquí imos bosquexar, o noso obxectivo non é cubrir meticulosamente tódalas arestas e variantes que podemos atopar nunha análise máis exhaustiva. É un texto introdutorio que pretende cubrir uns obxectivos moi básicos, pero imprescindibles para o momento de reorganización do anarquismo na actualidade: introducir a idea de Poder Popular, soster que a adscrición a dita estratexia ten sentido e se pode xustificar, introducir como diferentes correntes revolucionarias se vencellan a ela e, en particular, incidir na relación entre a corrente especifista e a nosa proposta concreta.

Que é o Poder Popular?

O Poder Popular é o termo co que se denominou á proposta estratéxica que considera que se pode realizar unha revolución de carácter socialista a través da acumulación de forza social nas mans da clase traballadora e dos desposuídos. Aínda que así enunciado pode non aclarar moito no debate, xa está a nos sinalar algunhas cuestións clave. Estamos a falar de estratexia como a proxección desenvolvida dun plan de acción para acadar un obxectivo claro e específico. Trátase da revolución: da certeza de que este sistema criminal pode ser derrocado, do feito de que vencer as súas forzas é un requisito indispensable para a construción dun sistema socialista. Tamén estamos a afirmar que esta revolución virá determinada pola acumulación dunha forza cun propósito emancipador, capaz de superar as resistencias do capital. Sendo esta unha realidade que require apoio masivo.

Porén, a estratexia do Poder Popular inclúe unha cuestión estratéxica esencial tanto para a fase revolucionaria como para a posibilidade de construír un sistema verdadeiramente alternativo, onde reine a igualdade, a liberdade e a xustiza. Esta realidade será formulada ao sinalar os espazos de loita e autoorganización onde se irá acumulando unha forza social capaz de superar as resistencias do poder capitalista. O xerme das institucións populares sobre as que construiremos a sociedade á que aspiramos.

Despois desta introdución tan ampla, moitas compañeiras coas que compartimos tradición política sentiranse identificadas. Con todo, o desenvolvemento estratéxico máis concreto e as teorías sobre como o sistema capitalista se sostén e reproduce, ao igual que a cuestión da relación que garda cada proposta coa construción do coñecemento, fan posible falar de tendencias dispares ou, en ocasións, contrapostas. Para sacar consideracións máis profundas, comezaremos por xustificar en que se basea a nosa “crenza” revolucionaria, para de seguido explicar como as nosas análises sobre o sistema social actual condicionarán as nosas propostas ata diferencialas.

Non é unha cuestión de Fe

Aínda que ás veces nos referimos á revolución case que como un prognóstico esotérico, a nosa proposta está fundamentada nunha análise rigorosa. Dous son os coñecementos sobre os que se sustentan o noso prognóstico e a nosa práctica:

O primeiro é a certeza de que o sistema capitalista é incapaz de impedir a emerxencia de agudas crisis sociais, económicas, políticas, ecolóxicas e sanitarias. É máis, son moitos os analistas e expertos que aseguran que os límites ecolóxicos e económicos aos que se someteu ao planeta e á súa poboación, permiten prever unha fase de agudización crecente. Cada vez máis crises, máis agudas, duradeiras, amplas en canto aos sectores sociais afectados e repetíndose en moito menos tempo. Hai expertos que nos falan dun colapso climático, outros aseguran a imposibilidade de soster este sistema sen profundizar nas colisións entre estados nacionais, resultando definitivamente en guerras abertas. O que parece claro é que imos vivir tempos convulsos e complexos. Pero esta realidade suporá unha oportunidade para darmos paso á acción política emancipadora. Os sistemas de control, represión e reprodución social do sistema estarán debilitados.

A segunda cuestión sobre a que articulamos a nosa hipótese é meramente histórica. Temos exemplos de como as épocas onde se agudiza a presión sobre as masas de explotados favorecen a resposta revolucionaria. Vimos que a revolución pasa pola acumulación e articulación das forzas dos desposuídos para se enfrontar ao poder capitalista.  E tamén que as formas nas que se organizan e institucionalizan os movementos revolucionarios condicionan a forma social que se consolida trala vitoria. Non estamos a falar de ciencias puras, pero quen negue a importancia da memoria e da historia é, canto menos, irresponsable.

A teoría da reprodución social que hai tras cada proposta emancipadora

Toda proposta estratéxica parte dunha idea máis ou menos traballada, máis ou menos explícita. Prodúcese a partir da necesidade de facer fronte á reprodución sistémica do capitalismo. Noutras palabras: toda proposta política parte da idea de como se sostén o poder imperante; que debilidades ten; que oportunidades ofrecer aos conspiradores; que cabe esperar da súa evolución futura.

É certo que o anarquismo produce unha gran cantidade de información sobre os métodos de represión ou de reprodución nos que se sustenta este sistema: cárceres, policía, exércitos ou outras formas represivas do Estado, escolas, publicidade, traballo… Son ferramentas que non escapan á nosa crítica. Tamén é certo que o movemento libertario, actualmente, carece dunha sistematización destes coñecementos e dos que se producen dende outros sectores. Aínda peor: por norma xeral, as prácticas libertarias, isto é, o repertorio de accións que levamos a cabo dende o espectro ácrata, carecen dun sustento explícito e razoado sobre estes coñecementos que nos permita orientar a nosa praxe. Así pois, o movemento libertario tradúcese nun entorno sociocultural e o anarquismo, nas súas diferentes abordaxes xerais, carece de pensamento estratéxico fundamentado. É por iso que falamos de posicionamentos identitarios e de acción tradicional.

Regresando ao tema en cuestión, serán as teorías sobre a reprodución social do capitalismo que adoptemos as que condicionen a nosa proposta. Se pensamos que o sistema capitalista é insuperable, proporemos un plan de fuxida ou formas de resistencia. Se consideramos que non se pode confiar nas análises de expertos, ou na nosa propia experiencia, e pensamos que nunca se pode saber de que estalido parcial pode nacer un proceso revolucionario xeneralizado, adoptaremos unha táctica insurreccionalista baseada no conflito. E así sucesivamente, de forma reiterada. Coma polos sen cabeza.

A partir de aquí, intentaremos relacionar cada proposta estratéxica e a súa teoría da reprodución social coas ideas centrais do Poder Popular, para así pensar cales poden ser as súas limitacións ou derivas. En última instancia, trataremos de explicar e defender por que consideramos que a estratexia especifista é a máis axeitada para o anarquismo na actualidade sen perder un ápice de coherencia cos principios de liberdade e igualdade da nosa corrente antiautoritaria.

Insurreccionalismo e Poder Popular

A maioría das teorizacións dende o sector insurreccionalista libertario consideran que a revolución social é posible e necesaria. Secasí, a súa teoría da reprodución social lévaos a considerar que é practicamente imposible prever o desenvolvemento dos procesos de conflitividade social. Dalgún xeito, postúlase que ante tal incerteza e nun panorama político tan complexo, a tarefa dos revolucionarios debe ser a de intentar dar profundidade e intensidade aos conflitos sociais ou mesmo intentar provocalos. Esta postura ten un compoñente espontaneísta claro, aínda que bastante contraditorio coa crítica que realiza a outras tendencias, acusándoas de vangardistas. Esta idea da propagación e crecemento do conflito (como se dun lume nun bosque seco se tratase) tamén deixa moitos baleiros, incluso no caso de que, hipoteticamente e por sorte do azar, se producise un éxito revolucionario. Parece que se aposta todo a que da propia dinámica revolucionaria poida florecer unha sociedade libertaria. Non deita luz sobre os procesos políticos e as intervencións de axentes reformistas, nin sobre os intentos de desvío ou cooptación. Probablemente estamos a falar do grao máis baixo de análise e proxección estratéxica do anarquismo. Tamén do menor grao de responsabilidade sobre os fracasos e as derrotas, froito da negación de todo plan de loita.

Sindicalismo Revolucionario, Anarcosindicalismo e Poder Popular

España é un caso paradigmático na historia da acumulación de forza social e do proceso revolucionario sustentado nos espazos de autoorganización de clase. Simplificando moito: a proposta anarcosindicalista conxuga a idea de organizar a loita ao redor do cotiá, articulala a través da concienciación e da propia experiencia xerada nos conflitos. A acumulación de forza e coñecementos nos procesos de autoorganización e a construción de infraestruturas alternativas que substituirán ao sistema derrubado.

Neste sentido, temos unha dobre táctica: mentres que a loita obreira se articula dende o sindicato e conforma as institucións que tomarán o control da produción; xérase un xuntoiro de institucións sociais e políticas a base de cooperativas, ateneos, centros de encontro, comunidades de apoio mutuo e solidariedade que serán o substrato sobre o que medre o mundo ao que aspiramos.

Hai tres críticas principais que se lle poden sinalar ao sindicalismo na actualidade baseándonos nos seus límites: a primeira é que, dado o deterioro do sistema laboral e a precarización obreira, así como a burocratización e a toma das grandes centrais sindicais polo sistema, o sindicalismo combativo viuse moitas veces forzado a tomar unha actitude de resistencia que lle impedía tomar a iniciativa. A segunda está relacionada coa outra pata táctica que sinalabamos anteriormente: a autonomista. Neste sentido, vimos como moitas das necesidades populares que cubría o anarcosindicalismo en España foron “satisfeitas” polo estado burgués. A escola, a cooperativa, a casa de socorro, o teatro, o lecer…

A terceira limitación realizámola particularmente dende o especifismo. Viñemos a sinalar a dificultade de construír un proxecto revolucionario que parta do anarcosindicalismo dada a heteroxeneidade estratéxica e ideolóxica que contén. Desenvolverémolo convenientemente no apartado sobre especifismo, pero por ir introducindo a idea: os sindicatos como espazos de masas teñen no seu seo unha composición ideolóxica tan dispar, que fai moi complexo que constrúan unha orientación propia de carácter radicalmente revolucionario. Máis aínda en tempos que esixen axilidade e rapidez. A súa principal virtude é, non obstante, a capacidade de acoller á clase traballadora; sendo ao mesmo tempo unha das súas principais limitacións.

Autonomismo e Poder Popular

O autonomismo libertario ten diferentes formulacións estratéxicas e parte de diversas teorías da reprodución social. Por caracterizar algunhas delas: hai un sector, quizais o máis radical, que sostén que non se debe enfrontar ao capitalismo (e neste sentido non é revolucionario). O que defende é que se trate de comezar a construír xa, dentro das marxes que deixa o sistema, os espazos alternativos que poidan superalo. O que di esta hipótese é que será a acumulación destes espazos libres o que supere o sistema capitalista. Os municipalistas dinnos que, como primeiro paso para esa acumulación e reprodución de esferas socialistas, debemos acumular a forza social necesaria que nos permita a liberación de espazos tomando as institucións precapitalistas que perduran nos límites do capitalismo. Outros autonomistas falan da habilitación de espazos de anticipación. Trataríase de liberar espazos que acollan as loitas que están por vir e que fomenten o seu crecemento e continuidade. Algúns autonomistas entenden que chegará o momento no que a acumulación de espazos libres e de forza social toparán coa represión. Que hai que contemplar a loita armada. Outros nin sequera atenden a este problema nas súas argumentacións.

Moitas das limitacións desta proposta xa as probamos unha e mil veces. Unha por cada desafiuzamento. Outra por cada cooperativa que se arruína ou comeza a competir. Outra por cada ateneo que non chega á sociedade, ás veciñas. Outra por cada comunidade libre que non consegue xerar unha federación afectiva de orientación revolucionaria.

O consellismo e o Poder Popular

As propostas destas tendencias xorden dun marxismo chamado ”heterodoxo”, pero que realmente nace da crítica tralas derrotas revolucionarias ou as confirmacións de que os proxectos do socialismo (que se veu a chamar real) non cumpriran cos seus obxectivos, levando a reproducir un sistema desigual, autoritario e contrarrevolucionario. A maioría dos teóricos que se atopan nesta corrente sosteñen unha crítica aos partidos, ben marxistas-leninistas, maoístas, estalinistas ou trotskistas, por considerar que na táctica da organización de vangarda e na súa vontade de dirección política radica a semente que culmina, inevitablemente, en sistemas desiguais e autoritarios. Polo tanto, non cabería falar de revolucións que dexeneraron, senón de procesos que se desenvolveron ata as súas últimas consecuencias. Do partido-exército de Mao ao capitalismo de Estado de corte militar. Do partido bolchevique á burocratización estalinista; e así sucesivamente.

A proposta é falar, por tanto, dun poder popular: un consellismo. Un soviet sen partidos ou organizacións revolucionarias que interveñan no seu seo. Dúas críticas que se lles poden sinalar a estes postulados son as seguintes: a primeira é a referente ao espontaneísmo que se lles concede a estas contornas de autoorganización. Deféndese que neses espazos danse as condicións necesarias para guiar á revolución a bo porto.

A segunda cuestión está intimamente relacionada coa primeira: sinalar os problemas de certas organizacións políticas na súa relación cos movementos de masas non fai que estes proxectos deixen de existir. A cuestión entón é como detectar estas intervencións, como contrarrestalas (ou mesmo combatelas) se non se está organizado ideoloxicamente. Tampouco se remata de explicar por que é mellor deixar que estes liderados xurdan do individual e non do organizado; pois, ao fin e ao cabo, os partidos e as organizacións son tamén institucións da clase explotada.

Especifismo e Poder Popular

O especifismo (ou plataforma noutra época e lugar) é unha corrente do anarquismo que defende que é a través da construción dunha organización especificamente libertaria onde se consolidará unha proximidade ideolóxica, estratéxica, que permita unha liña de acción consensuada. Dito doutro modo: trátase de unirnos cos que pensan como nós, facer unha teoría da reprodución social propia, construír un plan estratéxico común e comezar a incidir na realidade social de forma organizada. Con que obxectivos? Favorecer a consolidación de forza social, ter a capacidade de localizar e combater desviacións de todo tipo e favorecer a posibilidade dun proceso revolucionario.

Evidentemente, o papel sopórtao todo e neste texto xa nos estamos estendendo demasiado. Quizais, para pechar dun xeito máis claro e propositivo, poida ser útil algunha reflexión sobre como se relacionaría o especifismo con algunhas das correntes do anarquismo antes mencionadas, extraendo algunhas tarefas que cremos pertinentes na actualidade.

Unha das primeiras necesidades (de cinco) que detectamos, é a de construír o debate en termos estratéxicos para romper así as tendencias identitarias e sectarias que tanto nos atrofian como movemento. Por iso participamos encantados e motivados en calquera iniciativa para a discusión política; producimos reflexións e argumentos, xeramos análises e teoría. Todo iso construído dende unha práctica militante real, nos movementos de masas e nos conflitos sociais alí onde se producen.

A segunda cuestión é que a nosa crítica estratéxica a outras propostas prácticas debe ir sempre acompañada dunha achega propositiva, valorando correctamente os acertos e as potencialidades de cada proposta. Neste sentido, debemos sinalar que valoramos profundamente a loita sindical e os proxectos autonomistas como espazos necesarios e imprescindibles. Por iso intervimos neles e os apoiamos, xeramos alianzas e procesos compartidos, participamos en todo encontro ou acción.

En terceiro lugar, faise indispensable sinalar que, aínda que disputamos o sentido común estratéxico no movemento libertario e cuestionamos criticamente moitos dos postulados que nel se defenden, non levantamos un proxecto que busque a cooptación nin a unificación do anarquismo. É máis, sendo tan conscientes das limitacións das organizacións de síntese, non podemos máis que evitar un crecemento masivo que desvirtuaría e imposibilitaría o noso proxecto. Evidentemente, isto non pode entenderse como unha negativa a medrar. Se queremos intervir máis e en máis sitios, debemos ampliar a nosa capacidade numérica e teórica, pero este crecemento sempre debe ir condicionado á unidade estratéxica e de acción que cremos imprescindible.

En cuarto termo, cremos que negar a intervención política de axentes con propostas tendenciosas e intereses particulares nos movementos de masas é un erro funesto. Nós sabemos que a xente intervén dende diferentes posicións, organizada ou de forma independente, e que loita polos seus obxectivos. Isto parécenos lexítimo e enriquecedor, entendemos a hexemonía estratéxica como o produto do debate honesto e profundo. Negámonos a ser sectarios expulsando dos espazos a outras formacións ou compañeiras, temos que disputar as loitas. Tampouco temos ningunha necesidade de manter unha suposta pureza anarquista, abandonando ditos espazos amplos. Pola contra, pensamos que a xente, os espazos, os movementos non están predefinidos antes da intervención política. Imaxinamos un futuro onde regrese a conflitividade social e ao que cheguemos preparados, armados de coñecemento e desexosos de loitar para evitar que a forza social e o descontento volva ser canalizado pola vía institucional ou derive nun movemento autoritario.

Para pechar, queremos recalcar que a proposta especifista, dotada de reflexión e mecanismos políticos, non incorre en ningunha contradición cos principios libertarios antiautoritarios. Defendemos a libre asociación, o compromiso, a acción directa e a autoorganización, e nos dotamos de multitude de ferramentas para intentar contrarrestar as dinámicas de poder a través da capacitación, a clarificación dos nosos métodos e a constante crítica e autocrítica.

Por suposto que aínda queda moito por aclarar, desenvolver e propor. Todo isto debe emerxer da propia actividade militante e tocar terra na realidade social. Debemos dotarnos dun pensamento transicional que nos permita abordar as loitas parciais sen que queden limitadas a melloras parciais. Debemos construír formas federativas que transcendan a mera coordinación. Temos que dotarnos de ferramentas para desenvolver as nosas capacidades e as do resto da nosa clase. Temos que indagar sobre como lograr construír conciencia de clase e hexemonizar a loita revolucionaria. Temos moitas tarefas por diante e isto pode parecer abafante, pero xa comezamos a camiñar cara ao futuro: construamos un digno testemuño.